Plaveien

De term plaveien staat onder andere voor bestraten, bedekken, betegelen, verharden en bevloeren. Daarnaast is een plaveisel een vorm van verharding in de wegenbouw. Dit noemen we ook wel bestrating of elementenverharding.

De geschiedenis van plaveien

Het bestraten van wegen kent een lange geschiedenis. In Mesopotamië (een gebied rond de rivier de Tigris in het Midden-Oosten) zijn resten van verharde oppervlakken gevonden. Deze vondsten suggereren dat er een bestratingstechniek al rond het jaar 4000 voor Christus werd gebruikt. Later, in het Romeinse Rijk, werd de techniek verbeterd en gebruikte men bestrating voor de aanleg van hoofdwegen. Daarnaast zag men ook het belang van een stabiele onderbouw met bestrating. Vanaf 300 voor Christus was de infrastructuur van vitaal belang. Op het hoogtepunt had Rome 29 grote militaire snelwegen vanuit de hoofdstad. Later werden provincies met elkaar verbonden door wegen en omvatte het geheel 400.000 kilometer aan wegen, waarvan 80.5000 kilometer was geplaveid.

Bestrating in Nederland

Na de val van het Romeinse Rijk nam het belang van bestrating weer af. De eerste Nederlandse straten werden pas tussen 1350 en 1400 geplaveid. Voor die tijd werden alleen straten en pleinen in Europese bestraat of verhard. Land- en dorpswegen bleven onverhard. Plaveien trok pas weer echt aan toen de industrialisatie toenam. In het midden van de 19e eeuw verschenen de eerste richtlijnen voor het correct plaveien.

Plaveien in de praktijk

Plaveien doet men met keien, klinkers, kasseien en tegels. Dit wordt meestal door een vakman of  -vrouw gedaan: een stratenmaker (of straatmaker). Stratenmakers plaveien straten, erven, stoepen en pleinen. Belangrijke randvoorwaarden zijn dat het aanleggen van stoeptegels, klinkers en dergelijke stevigheid biedt. Een bestrating moet goed te berijden en te bewandelen zijn. Daarnaast is een geplaveide weg ook houdbaar en bestemd tegen regenval.

Plaveien en de verschillende legverbanden

Plaveien word in verschillende verbanden (samenhang) toegepast. Dit zijn manieren en patronen van het leggen van tegels en klinkers. Enerzijds voor de optimale stevigheid, anderzijds met een esthetisch doel. De samenhang moet zo stabiel en duurzaam mogelijk zijn. Elk verband heeft een hoofdpatroon met oplossingen voor het beëindigen van kantopsluitingen, ontmoetingen (connectie) en aansluitingen. Dit geeft stevigheid, maar dus ook een bepaalde tekening. Er is een aantal voornaamste verbanden te noemen waarin klinkers worden gestraat:

Het halfsteensverband

In een halfsteensverband verspringen de stenen per rij een halve steen. De lagen staan haaks op de rijrichting en kantopsluiting. Het is een legverband wat snel gelegd kan worden.

Het keperverband

Bij het keperverband liggen de stenen om en om een kwartslag gedraaid ten opzichte van elkaar. De stenen liggen 45 graden ten opzichte van de as van de weg. Hierdoor ontstaat er dus een visgraat. Deze vorm ligt altijd haaks op de rijrichting en is het meest gebruikte verband. Het keperverband biedt een goede stabiliteit.

Het elleboogverband

Dit verband is een variant op het keperverband. Het patroon is identiek maar de richting van de stenen ligt in de richting van de straat. De stabiliteit is goed maar door de langsvoegen die in de rijrichting liggen is dit verband niet erg geschikt voor drukke wegen.

Het blokverband

Dit verband bestaat uit vierkanten die door stenen zijn gevormd. De blokken liggen recht, diagonaal of verspringend.

Het diagonaalverband en zigzagverband

Dit verband is halfsteens en ligt 45 graden ten opzichte van de rijrichting. Het is erg bewerkelijk in de uitvoering omdat de aansluitingen schuin knip- en hakwerk vereisen. Een variant hierop het is zigzagverband. Bij dit verband wordt de richting van de lagen afgewisseld per rijbaan.

Sierverbanden

Straatwerk is op steeds gebieden toegepast. Niet alleen functioneel voor het verharden wegen, maar ook meer ter decoratie van bijvoorbeeld tuinen. Hierdoor zijn er ook sierverbanden ontstaan, zoals cirkelverband, waaierverband en vlechtverband. Meestal zijn dit varianten op de standaardvarianten, en soms geheel nieuwe patronen. Bekende sierverbanden zijn:

Spiraalverband:

De stenen in een spiraal worden gelegd en naar een middelpunt gaan. (dit kan ook in een vierkant)

Wildverband

Toegepast bij wat grotere tegels en stoepstenen, gecombineerd met kleinere formaten stenen, zoals klinkers.

Het plaveien van de tuin

In de 15e eeuw vonden Venetiaanse arbeiders een toepassing voor afgekeurd restmateriaal uit marmergroeves. Zo gebruikten ze het om terrassen rondom hun huizen te plaveien. Hierdoor ontstond de term terrazzo.

Nederlandse tuinen en bestrating

Het plaveien van een tuin is nog niet zo heel lang bekend, met name van de Nederlandse tuin. De Nederlandse tuin was vroeger immers bedoeld als groentetuin. Vanaf het begin van 1600 zien we pas de eerste siertuinen in Nederland. Een trend die overgewaaid is vanuit Italië. Rond 1700 worden tuinen rijker ingericht met slingerpaadjes, doolhofvormen en zelfs tuintheaters. Dit breidde zich rond 1800 uit met bakstenen trappen, muurtjes, pergola’s en betonnen bassins.

Vanaf 1900 krijgen de grotere huizen ook grotere tuinen en is er meer tijd om zelf te tuinieren. Een plek in de tuin om te kunnen zitten wordt belangrijker en dus ook het terras. Zo bestond een tuin in de jaren zestig nog uit een grasveld, schutting, bloemen en struiken. Vanaf de jaren 70 gaat de tuininrichting alle kanten uit. Van prachtige groene tuinen en moestuinen tot onderhoudsvriendelijke tuinen met veel bestrating. Deze tuin worden geplaveid met stenen, tegels en bakstenen met praktische zitplekjes waar je in de zomerdagen goed kunt zitten.

Hedendaagse tuinen in Nederland

Sinds het einde van de vorige eeuw is er in de tuin ook veel ruimte voor de wensen van kinderen. Ze kunnen er spelen in de zandbak en langzaam aan is dit uitgebreid met speeltoestellen als schommels en trampolines. Vanaf begin deze eeuw tot aan nu is de tuin steeds meer een verlengstuk van de woning geworden. Van veranda met mooie overkapping tot aan buitenkeuken met veel zitplek. De bestrating van de tuin is zich ook gaan aanpassen. Grote egale tegels die zowel functioneel als decoratief zijn.

De trend van tuinbestrating zet zich vandaag de dag nog door, maar met de huidige klimaatverandering is er ook een tegentrend gaande. Met de steeds warmere zomers in Nederland is het juist beter om de tuin met groen te bedekken, omdat dit veel beter de warmte verwerkt. Ook de opname van regenwater gaat veel beter met groen in de tuin.

Herkomst van het woord ‘plaveien’

Plavei is afgeleid van pavei dat ‘vloertegel’ betekent. Dit woord ‘pavei’ is weer afkomstig van het Franse woord ‘pavée’ dat ‘stoep’ en ‘paver’ dat effenen betekent. Plavuis betekent vloersteen en is afgeleid van het woord plavijs.